ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗ ΖΩΤΟΥ

Γιώργος Ρηγάκος, Γιώργος Παπανικολάου Συνέντευξη με τους συντάκτες Μελέτης για τον Εκδημοκρατισμό της Αστυνομιας 


Την Παρασκευή ξεκινά το τριήμερο διεθνές συνέδριο (21-23 Νοεμβρίου) με θέμα «Εκδημοκρατισμός της αστυνομίας στην Ευρώπη» που διοργανώνουν το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς, το Ίδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ και το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Transform! στο αμφιθέατρο του Βιοτεχνικού Επιμελητηρίου Αθηνών, Ακαδημίας 18.

Μια από τις βασικές θεματικές ενότητες του συνεδρίου θα είναι ο "εκδημοκρατισμός της Αστυνομίας στην Ευρώπη: Τάσεις και προοπτικές". Με αφορμή την παρουσίαση της σχετικής μελέτης του καθηγητή στην Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Carleton στον Καναδά, Γιώργου Ρηγάκου και του συνεργάτη καθηγητή Εγκληματολογίας στο Πανεπιστήμιου του Teesside, στη Μεγ. Βρετανία, Γιώργου Παπανικολάου, μιλήσαμε για τον εκδημοκρατισμό της αστυνομίας.
 
* Έχετε εκπονήσει μια μελέτη για τον εκδημοκρατισμό της αστυνομίας στην Ευρώπη με ιδιαίτερη έμφαση στην Ελλάδα. Τι θεωρείτε πως πρέπει να αλλάξει για να εκδημοκρατιστεί η Ελληνική Αστυνομία; Παρόμοιες προκλήσεις και προβλήματα αντιμετωπίζουν και άλλες χώρες της Ευρώπης;
Το βασικό εμπόδιο για τον εκδημοκρατισμό της ελληνικής αστυνομίας είναι μέρος του γενικότερου προβλήματος που μαστίζει το κράτος στον ευρωπαϊκό Νότο. Οι πελατειακές σχέσεις και ο κομματισμός έχουν υπονομεύσει τόσο την επαγγελματική αυτονομία της αστυνομίας όσο και τη διαφάνεια στη λειτουργία της. Μια σειρά ιστορικών λόγων έχει συμβάλει σε αυτή την κατάσταση, αλλά αυτά τα οποία τελικά αυτή δημιουργεί είναι δυσπιστία, απομονωτισμός και μυστικοπάθεια.
Στον βαθμό που η αστυνομία οπουδήποτε κράτους δεν θεωρείται "αστυνομία του λαού", όσοι υπηρετούν σε αυτή θα τείνουν να βρίσκονται σε απόσταση από τους πολίτες, την ασφάλεια των οποίων θεωρητικά υπηρετούν. Όσο πιο εσωστρεφής είναι η λειτουργία της αστυνομίας, τόσο περισσότερο αυτή η απόσταση μεγαλώνει.
Αυτό είναι πρόβλημα και οργανωτικής δομής και οργανωσιακής κουλτούρας -κατά τη γνώμη μας, τα δύο συνδέονται: Η πρόκληση για την Ελληνική Αστυνομία είναι να αναπτύξει ένα επαγγελματικό πνεύμα το οποίο θα υπερβαίνει τη (μικρο)πολιτική. Όσο περισσότερο συνδεδεμένη με τις ανάγκες της τοπικής κοινωνίας είναι η αστυνομία, όσο περισσότερο ανοιχτή και υπόλογη είναι προς τους πολίτες, τόσο περισσότερο θα κερδίζει σε υπόληψη και αποτελεσματικότητα. Αυτό είναι κάτι το οποίο προκύπτει σαφώς από τη σχετική ακαδημαϊκή έρευνα.
Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι όσο πιο βαθιές είναι οι διαιρέσεις σε μια κοινωνία, τόσο μειώνονται τα περιθώρια για αποτελεσματική αστυνόμευση. Όπου υπάρχουν οξύτατες ταξικές και φυλετικές διαιρέσεις, υπάρχουν εξεγέρσεις και αστυνομική καταστολή και βία, γενικότερα μια κατάσταση αναταραχής. Η σχετική έρευνα έχει δείξει την ύπαρξη αυτής της σχέσης διεθνώς. Όσο περισσότερο εντείνονται οι ανισότητες, όσο αυξάνεται η συγκέντρωση του κεφαλαίου, τόσο αυξάνεται σε μέγεθος η αστυνομία, δημόσια και ιδιωτική. Το παράδειγμα των ΗΠΑ δείχνει καθαρά ότι η ανάπτυξη της βιομηχανίας της ασφάλειας συνδέεται άμεσα με την αύξηση της ανεργίας και της υποαπασχόλησης.
Άρα ο εκδημοκρατισμός της αστυνομίας δεν μπορεί παρά να είναι μέρος μιας ευρύτερης στρατηγικής για τον εκδημοκρατισμό της κοινωνίας συνολικά. Αυτή η στρατηγική δεν μπορεί παρά να αφορά και τον εκδημοκρατισμό της οικονομίας. Χωρίς αυτόν, το έργο της αστυνομίας ξεκινά από μειονεκτική θέση, αντιμέτωπο με τα πλήθη των άνεργων νέων, των μεταναστών που γίνονται θύματα της υπερεκμετάλλευσης, των οργισμένων εργαζομένων. Δηλαδή η αστυνομία βρίσκεται εξ ορισμού αντιμέτωπη με τις άμεσες οικονομικές συνέπειες ενός μη δημοκρατικού κοινωνικοοικονομικού συστήματος.
 
* Θέματα ασφάλειας και αστυνόμευσης, ειδικά την περίοδο της κρίσης και κατά τις προεκλογικές περιόδους, έχουν χρησιμοποιηθεί κατά κόρον σαν φόβητρο αλλά και σαν δικαιολογία ώστε να θεσπιστούν νόμοι που ουσιαστικά πλήττουν τα δημοκρατικά και πολιτικά δικαιώματα. Μια δημοκρατική αστυνομία πώς θα πρέπει να τα χειρίζεται;
Αυτή είναι μια παλιά ιστορία, και η Ελλάδα δεν διαφέρει σε τίποτε από άλλες χώρες. Η ανασφάλεια και ο φόβος πάντα χρησιμοποιούνται για να συντρίψουν τη διαφωνία και να απονομιμοποιήσουν την αντιπολίτευση. Μια δημοκρατική αστυνομία, σε ένα δημοκρατικό οικονομικό σύστημα, θα μπορεί να αντιμετωπίζει τις κρίσεις από μια ριζικά διαφορετική δομική θέση. Συστήματα στα οποία η οικονομική δημοκρατία έχει προχωρήσει, τα οποία περιλαμβάνουν συνεταιριστικές παραγωγικές δομές, είναι ιδιαίτερα ανθεκτικά στις κρίσεις.
Η σχετική έρευνα έχει δείξει ότι κοινωνίες στις οποίες το συνδικαλιστικό κίνημα δεν έχει αποδεκατιστεί από τις νεοφιλελεύθερες "μεταρρυθμίσεις" και παραμένει ισχυρό εξαρτώνται πολύ λιγότερο από αστυνομικού τύπου λύσεις. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο η αστυνομία θα ασχολείται με μια εντελώς διαφορετική σειρά προβλημάτων, τέτοια ώστε η αστυνομία θα μπορούσε να θεωρηθεί ως άλλη μια ομάδα εργαζομένων, στο πλευρό των άλλων εργαζομένων.
Αλλά ας το δούμε αυτό σε σχέση με τη σημερινή πραγματικότητα. Μια δημοκρατική αστυνομία, συνδεδεμένη με την τοπική κοινωνία, θα εξασφαλίζει τη συλλογική ασφάλεια και θα συμβάλλει στην άρθρωση συλλογικής αντίδρασης στις κρίσεις. Η αστυνομία στη γειτονιά θα είναι κομμάτι τοπικών πρωτοβουλιών, σε συνεννόηση για παράδειγμα με τις κοινότητες των μεταναστών, τους ηλικιωμένους, τους νέους, με άλλα λόγια θα συνεισφέρει στην εξεύρεση λύσεων σε προβλήματα που επηρεάζουν τον τοπικό πληθυσμό.
Μια τέτοια λειτουργία δεν θα βασίζεται, ούτε θα μπορούσε να βασίζεται, στην καλή θέληση κάποιων μεμονωμένων αστυνομικών, αλλά θα είναι ακριβώς συνέπεια των ευρύτερων αλλαγών που θα επιφέρει η δημοκρατική αναδιάρθρωση του αστυνομικού οργανισμού και του μοντέλου αστυνόμευσης. Θα πρόκειται για μια Ελληνική Αστυνομία, η οποία γνήσια θα βρίσκεται στην υπηρεσία του λαού.
 
* Θεωρείτε πως η αυξημένη επιρροή της Χρυσής Αυγής στην αστυνομία, όπως εμφανίζεται τόσο εκλογικά, όσο και από όσα αποκαλύπτονται κατά τη δικαστική έρευνα, είναι ένα ακόμα σύμπτωμα της κρίσης; Ή η ίδια η ελληνική "αστυνομική κουλτούρα" διευκολύνει τον εναγκαλισμό ενός τέτοιου νεοναζιστικού κόμματος που έχει υιοθετήσει και κάθε ακροδεξιά πτυχή της ελληνικής Ιστορίας;
Είπαμε ήδη ότι η οργανωτική δομή και η οργανωσιακή κουλτούρα αλληλοσυνδέονται. Μια δομή που βασίζεται στον απομονωτισμό, τη μυστικοπάθεια, τον μιλιταρισμό και τον αυταρχισμό δεν μπορεί παρά να δημιουργεί προσωπικό που αναπαράγει αυτό το είδος της σκέψης. Θα προσελκύσει επίσης ανθρώπους που συμμερίζονται τέτοιου είδους αξίες και βεβαίως θα απωθεί ή και θα αποβάλει ακόμη όσους δεν τις μοιράζονται.
Η εσωτερίκευση ενός τέτοιου συστήματος σε ατομικό επίπεδο ενισχύεται επίσης από το συλλογικό πνεύμα που αναπτύσσεται στο εσωτερικό ενός τέτοιου οργανισμού και άρα συνολικά θα υπάρχει μια φυσική τάση προς αυταρχικές προσεγγίσεις και λύσεις. Με δεδομένο τον σημερινό χαρακτήρα της αστυνόμευσης στο πλαίσιο του καπιταλισμού, η προσωπικό της αστυνομίας δεν μπορεί παρά να τείνει προς συντηρητικές προτιμήσεις. Αυτό είναι ένα γενικότερο φαινόμενο που δεν αφορά μόνο την Ελλάδα.
Δυστυχώς, στην Ελλάδα έχει σημειωθεί μια αντι-μεταρρύθμιση στον τομέα των οργανωτικών και επιχειρησιακών πτυχών της αστυνόμευσης, τη δεκαετία του 1990 και μετά, η οποία έχει ενισχύσει τον παραδοσιακό απομονωτισμό και μιλιταρισμό της Ελληνικής Αστυνομίας. Η αυξανόμενη επιρροή της Ακροδεξιάς μεταξύ των αστυνομικών, ιδιαίτερα στο προσωπικό των υπηρεσιών πρώτης γραμμής, μπορεί να γίνει κατανοητή ως συνέπεια αυτής της τάσης. Έτσι η εκλογική επιρροή της Χ.Α. στην αστυνομία μάς ανησυχεί βέβαια, αλλά δεν μας εκπλήσσει.
Ωστόσο η οργανωσιακή κουλτούρα είναι εύπλαστη και, έστω κι αν αυτό φαίνεται δύσκολο, μπορεί να αλλάξει με την κατάλληλη μεταρρύθμιση της οργανωτικής δομής.

#avgi.gr