Πρόγραμμα MIDAS: Πανάκριβη, απάνθρωπη και αποτυχημένη η αντιμεταναστευτική πολιτική, της Γεωργίας Σπυροπούλου

Τα τελευταία χρόνια, οι ελληνικές αρχές στο πλαίσιο μίας κοινής ευρωπαϊκής προσέγγισης απέναντι στο μεταναστευτικό, έλαβαν σειρά μέτρων επενδύοντας κατά κύριο λόγο στο φόβο και τον αποκλεισμό και στοχεύοντας στην αποτροπή εισροής του μεταναστευτικού και προσφυγικού πληθυσμού. Η περίφραξη και ο έλεγχος των συνόρων με την ανέγερση του φράχτη στον Έβρο και την επιχείρηση «ΑΣΠΙΔΑ», σε συνδυασμό με τη σφοδρότητα του «Ξένιου Δία» και την ισοπεδωτική εφαρμογή της διοικητικής κράτησης, συνιστούν μία πρωτοφανή επένδυση σε μέτρα αποτροπής.

Η Ομάδα Μετανάστευσης του ΕΛΙΑΜΕΠ (Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής), στο πλαίσιο του προγράμματος MIDAS, μελέτησε και αξιολόγησε την οικονομική απόδοση της υφιστάμενης πολιτικής για τη μετανάστευση σε συνδυασμό με την αποτελεσματικότητά της, δηλαδή την επίτευξη των επιδιωκόμενων στόχων. Συγκεκριμένα, το πρόγραμμα MIDAS, το οποίο υλοποιήθηκε το διάστημα Ιανουαρίου-Οκτωβρίου 2014, επιχειρεί μία οικονομική ανάλυση της μεταναστευτικής πολιτικής των ετών 2008-2013, αξιολογώντας τη σχέση κόστους-αποτελέσματος των πρακτικών ελέγχου της παράτυπης μετανάστευσης στην Ελλάδα και προτείνοντας εναλλακτικά μέτρα που αποβλέπουν, παράλληλα, στο σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Την περίοδο αυτή διατέθηκε στην Ελλάδα από τους κύριους χρηματοδότες της, δηλαδή την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τη Frontex, τις επιχορηγήσεις Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ) και τη Βρετανική Υπηρεσία Συνόρων,  ποσό μεγαλύτερο των 500 εκατ. ευρώ για τον έλεγχο και τη διαχείριση της παράτυπης μετανάστευσης, χωρίς να υπολογίζονται τα ποσά που διατέθηκαν από τον κρατικό προϋπολογισμό.
Οι ελληνικές αρχές, αξιοποιώντας τους διαθέσιμους πόρους και έχοντας ως βασικούς στόχους την αποτροπή εισόδου και την επιστροφή του παράτυπου πληθυσμού, διαμόρφωσαν τη στρατηγική τους γύρω από τρεις άξονες:
1. Έλεγχος των συνόρων
2. Αστυνόμευση και
3. Σύλληψη-Κράτηση-Επιστροφή.
Φράχτης στο Έβρο και συνοριακοί έλεγχοι
Η ενίσχυση των Ελληνοτουρκικών χερσαίων συνόρων-που έως τότε αποτελούσαν το κύριο σημείο εισόδου-με την ανέγερση ενός τεχνητού φράχτη στον Έβρο και την έναρξη της επιχείρησης «ΑΣΠΙΔΑ» στην περιφέρεια, καθώς και τον «Ξένιο Δία» στο εσωτερικό της χώρας με τη μορφή της επιτόπιας εξακρίβωσης στοιχείων, αποτέλεσαν τις βασικές επιλογές της ελληνικής πολιτικής.
Οι συνοριακοί έλεγχοι απορρόφησαν δυσανάλογα μεγάλο μέρος της χρηματοδότησης και απασχόλησαν υψηλό αριθμό ανθρώπινου δυναμικού. Ενδεικτικά, η ανέγερση του φράχτη στον Έβρο κόστισε 3.160.000 ευρώ, ποσό που καταβλήθηκε αποκλειστικά από εθνικούς πόρους, ενώ η επιχείρηση Ασπίδα, που απασχόλησε 1881 αστυνομικούς κατά μήκος των συνόρων, από την έναρξή της έως τον Ιούνιο 2013 κόστισε 24.000.000 ευρώ, τα οποία διατέθηκαν κατά 75% από το Ταμείο Εξωτερικών Συνόρων και κατά 25% από εθνικούς πόρους. Συγκεντρωτικά, το συνολικό κόστος του ελέγχου των συνόρων στα Ελληνοτουρκικά χερσαία σύνορα για την περίοδο 2010-2012, εκτιμάται σε 67 εκατ. ευρώ, τα οποία καλύφθηκαν από την ΕΕ και από εθνικούς πόρους. Αναφορικά με τη λήψη μέτρων αστυνόμευσης των συνόρων, τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι ο φράχτης του Έβρου δεν μείωσε τις αφίξεις στο σύνολό τους, αλλά τις μετατόπισε, προκαλώντας αύξηση στις εισόδους από τα Ελληνοτουρκικά θαλάσσια σύνορα.
Ξένιος Δίας-Θησέας
Όσον αφορά τα πολυδιαφημισμένα επιτεύγματα του  «Ξένιου Δία», που στις 16-07-2014 ενσωματώθηκε στις τακτικές αστυνομικές επιχειρήσεις με την ονομασία “Θησέας”, οι αρχικές εκτιμήσεις που ήθελαν έναν στους τέσσερις μετανάστες να βρίσκονται παράτυπα στη χώρα, διαψεύστηκαν από τους αριθμούς, που έδειξαν ότι μόνο το 6% των πολιτών τρίτων χωρών που ελέγχθηκαν βρέθηκαν χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα. Παρά την ένταση των ελέγχων, το μεγάλο αριθμό ανθρώπινου δυναμικού που συμμετείχε αλλά και την προβολή της επιχείρησης από τα κυρίαρχα ΜΜΕ, ως αποφασιστικής σημασίας βήμα στην αντιμετώπιση της παράτυπης μετανάστευσης, η  έρευνα έδειξε ότι μία επιχείρηση σκούπα ανάλογη του Ξένιου Δία, έχει ποσοστό αποτυχίας μεγαλύτερο του 90%.
Διοικητική κράτηση
Η διοικητική κράτηση, το πιο σκληρό και απάνθρωπο μέτρο που τέθηκε σε εφαρμογή, χρησιμοποιήθηκε εργαλειακά με στόχο να συμβάλει στην ενίσχυση των επιστροφών και να λειτουργήσει προειδοποιητικά ως αποθαρρυντικό μέτρο για την είσοδο νέων μεταναστών. Παρά το γεγονός ότι ο νόμος προβλέπει την εφαρμογή του μέτρου κατ” εξαίρεση, το μέτρο εφαρμόστηκε συστηματικά και αδιακρίτως, τόσο σε αιτούντες άσυλο και ευάλωτες ομάδες, όσο και σε περιπτώσεις μεταναστών για τους οποίους δεν υπάρχει ρεαλιστική προοπτική απέλασης. Τα αποτελέσματα του προγράμματος MIDAS αποδεικνύουν με καθαρά οικονομικούς όρους, ότι η κράτηση είναι όχι μόνο χαμηλής αποδοτικότητας, αλλά απέχει κατά πολύ από το να χαρακτηριστεί επιτυχημένο μέτρο, δεδομένου ότι έχει πενιχρά αποτελέσματα σε σχέση με το διακηρυχθέντα στόχο των μαζικών επιστροφών, παρά τον εξαιρετικά δαπανηρό της χαρακτήρα. Πιο συγκεκριμένα, η κράτηση κοστίζει 28.713.600 ευρώ ετησίως, ενώ σε περίπτωση αύξησης των θέσεων, το κόστος θα ανέλθει σε 43.200.00 ευρώ, ποσό εξαιρετικά υψηλό, αν σκεφτεί κανείς ότι η διαθέσιμη χρηματοδότηση για επιχειρήσεις επιστροφών και προ-αναχωρησιακών κέντρων για το 2013 ήταν 46 εκατ. ευρώ. Η επιμονή στην εφαρμογή ενός ισοπεδωτικού και απάνθρωπου μέτρου σε συνδυασμό με την αποτυχία των αρχικά επιδιωκόμενων στόχων προδίδει ότι, τελικά, το μέτρο της κράτησης καταλήγει να εξυπηρετεί διαφορετικούς σκοπούς από τους αρχικώς προβληθέντες.
Το πρόγραμμα προτείνει την υιοθέτηση μέτρων με στόχο την καλύτερη αξιοποίηση της χρηματοδότησης και το σεβασμό στις διεθνείς υποχρεώσεις της χώρας, όπως ανοιχτές δομές φιλοξενίας και προγράμματα επιτήρησης αντί της κράτησης, αύξηση των κέντρων πρώτης υποδοχής και των κέντρων ταυτοποίησης, επένδυση σε προγράμματα εκμάθησης γλώσσας και διεύρυνση των προγραμμάτων εθελούσιας επιστροφής, που αποδεικνύεται οικονομικά συμφερότερη συγκριτικά με την αναγκαστική επιστροφή.
Από τα παραπάνω, καθίσταται σαφές ότι μία μεταναστευτική πολιτική που επικεντρώνεται αποκλειστικά στην αποτροπή εισροής μεταναστών και προσφύγων εντός της επικράτειας της χώρας, χρησιμοποιώντας μέσα καταστολής, χτίζοντας φυλακές και κάνοντας επιλεκτική εφαρμογή και ερμηνεία του νόμου, αποδεικνύεται αποτυχημένη σε πολλά επίπεδα: είναι οικονομικά ασύμφορη, παραβιάζει θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα και επιπλέον, δεν διαχειρίζεται με επιτυχή τρόπο τις εισροές μεταναστευτικού πληθυσμού.